تراکم سنجی استخوان ها

تراکم سنجي استخوان ها:     

سنجش تراکم استخوان ها  يک اقدام تشخيصي است براي تعيين درجه تراکم (سفتي) استخوان که از اين طريق به شکننده بودن و آسيب پذير بودن استخوان هاي بدن پي برد و بدان وسيله اقدامات جبراني و پيشگيرانه انجام داد تا از عوارض بعدي (شکستن استخوان ها – انحراف  و خميدگي مفاصل – روي هم افتادن مهره و غيره) تا حد امکان جلوگيري کرد.

استخوان ها (Bones)

ميدانيم استخوان ها از جمله نسوجي در بدن هستند که غلظت مواد معدني (مخصوصا کلسيم) در آنها بالاست و مي توان گفت سفتي و مقاومت استخوان ها به مقدار مواد معدني ساختمان آن بستگي دارد. در ساختمان استخوان ها سفتي و مقاومت استخوان به مقدار مواد معدني ساختمان آن بستگي دارد.

در ساختمان استخوان ها از بدو تشکيل يک سري سلول هاي زنده اي هستند که مهمترين آنها استئوبلاست ها و استئوکلاست ها هستند که اين سلولها با ساختن مداوم سلول هاي استخواني و برداشت مداوم سلول هاي استخواني فرسوده و غيره طبيعي به فعال – سرحال و آماده ماندن استخوان ها کمک مي کنند.

رشد و افزايش تراکم استخوان ها تا 30 سالگي در حال افزايش است و بعد از 30 سالگي فعاليت استخوان سازي روبه رکود است و اگر سازگار با بدن مناسب نباشد و يا مواد اوليه مورد نياز در اختيار بدن کافي نباشد در اين صورت روند تخريب استخوان تشديد يافته و مواد معدني موجود در آنها برداشته شده و صرف در ساير قسمت هاي بدن مي شود. که نتيجه آن پوکي استخوان (Osteoporosis) است .

 پوکي استخوان (Osteoporosis)

همانطور که از نامش پيداست يک بيماري استخواني بصورت کاهش مواد معدني استخوان و در نتيجه آن پوک و غير مقاوم شدن استخوان هاست که اين بيماري در خانم ها 8/1 برابر شايعتر از مردان در سنين بالاي 50 سال مي باشد. هرچند پوکي استخوان ها يک بيماري سنين بالاست. اما در مواردي که زمينه براي استخوان سازي در بدن مساعد نباشد و يا زمينه اي براي تخريب استخواني فراهم باشد مي تواند در سنين پايين نيز رخ دهد.

آمارهاي کشورهاي مختلف در مورد استئوپروز متفاوت است و در کشور ماهم آمار کاملا قابل استنادي گزارش نشده است اما آن چيزي مشخص است آن است که سن شيوع اين بيماري در ايران خيلي پايين تر از کشورهاي غربي است. (يک آمار شروع سن استئوپروز را در ايران 46 سالگي و در آمريکا 70سالگي اعلام کرده است). همين منبع اعلام کرده است از هر 4زن ايراني يک نفر در سن بالاي 50 سالگي دچار پوکي استخوان مي شود که تفاوت معني داري با کشورهاي غربي دارد.

علائم:

اين بيماري معمولا علائم خاصي که بيمار را به طرف پزشک و درمان بکشاند ندارد و معمولا بصورت نهفته مي ماند تا اينکه بيمار به علتي کارش به راديوگرافي و از همه بدتر به شکستگي استخواني بيانجامد. هرچه شدت بيماري شديد باشد آسيب پذيري استخوان ها هم شديد تر است و چه بسا استخواني از بدن فقط با يک حرکت و يا ضربه کوچک بشکند (50درصد شکستگي ها در سر استخوان (فمور= ران )روي مي دهد) درد استخوان ها و مخصوصا ستون فقرات هم مي تواند يکي از علائم استئوپروز باشد و اين درد در پوزيشن هاي مختلف کم يا زياد مي شود.

ساير علائم:

• کوتاه شدن قد بعد از سن 50 سالگي – پيدا شدن قوز کمر نيز از علائم استئوپروز مي باشند.

علل :

1. دريافت ناکافي مواد معدني توسط فرد (مانند کلسيم ناکافي در رژيم غذايي فرد در سنين رشد و بعد از رشد).
2. يائسگي به دليل افت سطح استروژن در خون زنان يائسه که منجربه کاهش جذب غذايي کلسيم از روده و ثبت آن در استخوان ها کمتر شده و زمينه براي اين بيماري مساعد مي شود. بديهي است که هرچه خانم ها در سنين پايين تر يائسه شوند زمينه براي پوکي استخوان بعدي در آنها بيشتر است.
3. دريافت ناکافي کلسيم در رژيم غذايي از آنجا که کلسيم مهمترين ماده در متراکم سازي استخوان هاست طبيعي است که نرسيدن اين ماده مهم مي تواند خيلي زمينه ساز بيماري باشد. شايد علت اصلي پايين بودن سن شروع پوکي استخوان در ايران همين باشد (25-20 سال زودتر از غربي ها) طبق آمارها ميزان مصرف شير که منبع اصلي کلسيم در رژيم غذايي است در ايران ساليانه 90-70 ليتر (براي هر فرد) است در حاليکه در کشورهاي غربي و مخصوصا آمريکا 400 ليتر است (براي هر فرد).
4. زندگي آپارتماني و عدم دريافت ناکافي نورخورشيد تسط بدن و ساخته شدن ويتامين D.
5. عدم تحرک و ورزش مداوم.
6. رژيم هاي غذايي سنگين و بي حساب و کتاب براي کاهش وزن (مخصوصا در خانم ها).
7. مصرف بي رويه برخي داروها مانند ترکيبات کورتوني.
8. استعمال دخانيات.
9. پرکاري غده تيروئيد.

   پيشگيري :(Prevention)

10. ورزش مداوم و 3015 دقيقه حداقل در روز (بهتر است در ساعت معين باشد).

11. مصرف روزانه کلسيم در رژيم غذايي حداقل 1000mg در روز در قبل يائسگي و يا 1500mg در بعد از يائسگي (يک فنجان شير يا ماست 3000mg کلسيم دارد)
12. دريافت اصولي هورمون ها (ترکيبات هورموني) در موارد نياز و تحت نظر پزشک .
13. استفاده از نور آفتاب روزانه (1510 دقيقه حداقل) نور بايد مستقيم به بدن بتابد. در ضمن بايد توجه کرد نور از پشت شيشه کافي نخواهد بود.

    تشخيص Diagnosis))

    چنانچه در اول مبحث نيز اشاره شد در اکثر مواقع بطور تصادفي و در راديوگرافي به منظورهاي ديگر تشخيص داده مي شود و مي توان ادعا کرد تنها اقدام تشخيصي قابل استناد تراکم سنجي استخوان هاست (Bone Densitometry). اساس کار در انواع سيستم هاي دانسيتومتري اندازه گيري مواد معدني استخوان ها به روش هاي مختلف مانند سي تي اسکن (ستون فقرات و مچ دست – يا بازو يا ساق پا) و روش DEXA و روش اولتراسوند مي باشد.

    اما بدليل تکنيک و دقت بالا (تا 99درصد) و روش ساده و زمان کمتر و همينطور خطر کمتر اشعه ايکس پرتاب شده به بدن سيستم DEXA است. سيستم دانسيتومتري استخوان ها يک روش ساده و غير تهاجمي بوده و به آساني و با سرعت قابل انجام است که روشي کاملا سالم و قابل اجرا براي همه افراد است.

    بدليل عوارض کم اشعه ايکس (کاهش تابش اشعه ايکس) اين روش براي کودکان و در صورت نياز براي خانم هاي حامله با خيال راحت قابل انجام است.

    با استفاده از اين يک اقدام پاراکلينيکي ساده مي توان روش زندگي و اصولي تغذيه و درمان لازم را معطوف به کاهش شيوع و عوارض اين بيماري نمود .

    جهت اطلاع :

14.  در برخي محافل علمي بيماري استئوپروز را بيماري قرن نام نهاده اند.
15.    در دنيا 200 ميليون بيمار دچار پوکي استخوان وجود دارد.
16.    مرگ و مير ناشي از بيماري پوک استخوان و عوارض آن بيشتر از سرطان است.
17.   از طرف سازمان بهداشت جهاني WHO روز 20October   هرسال ميلادي روز جهاني پوکي استخوان نامگذاري شده است. (امسال اين روز در28 مهر تاريخ شمسي 28 مهر مي باشد).

18. منبع:

19.    مقالات جديد علمي دانشگاههاي آمريکا و کانادا
20.    مقالات علمي دانشگاههاي علوم پزشکي تهران – زنجان و کرمان

21. تهيه شده در واحد آموزش و پژوهش بيمارستان بهبود